Bazıları demişler ki : Dinî alanlarda, Hz. Peygamber'in Sünnet'ine dönmenin çok lüzumlu ve bırakılması mümkün olmayan bir görev olduğunda şüphe yoktur. Özellikle de tevkifî işler olan ve bu sebeple içtihat ve görüşün mümkün olmadığı namaz gibi ibadet konularında bu böyledir. Ancak biz, taklitçi hocaların bunu oldukça az emrettiklerini görüyoruz. Aksine onlar, ihtilafı kabul ediyor ve bunun ümmet için bir genişlik olduğunu savunuyorlar. Bu görüşlerine de delil olarak, çoğu kez bu tür münasebetlerle, Sünnet savunucularına karşı söyleyip durdukları, şu hadisi getiriyorlar : "Ümmetimin ihtilafı rahmettir." Biz, bu hadisin, senin bizi davet ettiğin ve bu ve benzeri kitaplarında izlediğin metoda ters düştüğünü görüyoruz. Bu hadis için ne diyeceksiniz ?
Bu soruya iki açıdan şu şekilde cevap verilebilir :
a) Bu hadis, sahih olmayıp, bâtıl ve asılsızdır. Bu hadis için Allâme Sübkî şöyle demiştir : "Bu hadisin, sahih, zayıf veya uydurma hiçbir senedini bulamadım."
Diyorum ki : Bu hadis,
"…Ashabımın ihtilafı sizin için rahmettir."
"Ashabım yıldızlar gibidir; hangisine uyarsanız doğru yola erişirsiniz." sözleri ile de rivayet edilmiştir.
Fakat her iki hadis de sahih değildir. Birinci hadis, son derece zayıf; ikincisi ise uydurmadır. Bu konudaki araştırma "Silsiletü'l-ehâdîsi'd-daîfe ve'l-mevzûa" (Hadis no:58,59, 61) adlı kitabımda bulunmaktadır.
b) Hadis, zayıf olmasının yanı sıra Kur'an-ı Kerim'e de ters düşmektedir. Dinde ihtilafa düşmeyi yasaklayan ve ittifakı emreden âyetler, burada nakledilmeye gerek olmayacak kadar meşhurdur. Ancak örnek olması için birkaçını aktaralım. Allah Teâlâ şöyle buyuruyor :
"…birbirinizle çekişmeyin; sonra korkuya kapılırsınız da kuvvetiniz gider."(1)
"...müşriklerden olmayın. Dinlerini parçalayan ve bölük bölük olanlardan (olmayın. Bunlardan) her fırka, kendilerinde olan ile böbürlenmektedir."(2)
"...(Fakat) onlar ihtilafa düşmeye devam edecekler. Ancak Rabbinin merhamet ettikleri müstesnadır." (3)(Âyetin hükmü gereği) Rabbinin merhamet ettikleri ihtilaf etmiyorsa, bu durumda sadece bâtılda olanların ihtilaf ettikleri ortaya çıkmaktadır. Böyleyken, ihtilafın rahmet olduğu nasıl düşünülebilir ?!
O hâlde bu hadisin, hem sened ve hem de metin bakımından sahih olmadığı kesindir. Bundan açıkça anlaşılmaktadır ki, bu hadis, müçtehit âlimlerin emri olan Kitap ve Sünnetle amel etme hususunda çekingenlik nedeni olacak bir şüphe olarak kabul edilemez.
Bazıları da şöyle demişler : "Mademki dinde ihtilafa düşmek yasaklanmış bir şeydir, o hâlde sahâbe ve onları izleyenlerin düştükleri ihtilaf için ne diyeceksiniz ? Onların ihtilafıyla sonradan gelen âlimlerin ihtilafı arasında ne fark vardır ?
Cevabımız şudur : Evet. Bu iki ihtilaf arasında büyük fark vardır. Bu fark iki şeyde ortaya çıkıyor :
a) İhtilafın sebebinde,
b) İhtilafın sonucunda.
Sahâbenin ihtilafı; zorunluydu ve anlayıştaki doğal farklılıktan ileri gelmekteydi. Onlar, ihtilafı tercih etmiş değillerdi. Buna kendi dönemlerinde var olup, ihtilaflarını gerektiren; ama sonradan ortadan kalkan bazı durumları da eklemek gerekir.1 Sahâbîler zorunlu olarak ihtilafa düşmüşlerdir. Fakat bunun yanı sıra onlar ihtilafı hoş karşılamamışlar ve mümkün oldukça ondan uzak durmuşlardır.Bu gibi ihtilaflardan tümüyle kurtulmak mümkün değildir. Yukarıdaki âyette yer alan kınama, onun gerekli şartı olan kasıt ve sürekliliğin bulunmayışı sebebiyle bu insanları kapsamaz.
Taklitçilere gelince; onlar, büyük bir kısmında ihtilaftan kurtulma imkânları bulunmasına rağmen ittifak etmiyorlar, hatta bunun için en küçük bir çaba bile göstermiyorlar. Aksine ihtilafı benimsiyorlar. Bundan dolayı iki ihtilaf birbirinden farklıdır. İşte bu, sebepleri itibariyle iki ihtilafın farkıdır.
Taklitçiler arasında ortaya çıkan ihtilafa gelince; onların genellikle bu konuda bir mazeret ve gerekçeleri yoktur. Çünkü bazıları, Kitap ve Sünnet'teki delili gördüğü; fakat onun kendisinin değil başka bir mezhebin delili olduğunu anladığı zaman sadece mezhebine ters düştüğü için o Sünneti terk eder. Âdeta onun için temel ölçü, mezhebin görüş ve uygulamasıdır veya kendi mezhebi, Muhammed'in (s.a.v.) getirdiği din; diğer mezhepler de, hükmü kaldırılmış başka bir dindir !
İbnü’l-Kâsım şöyle diyor : "İmam Malik ve İmam Leys'in, sahâbenin ihtilafı hakkında şöyle dediklerini duydum : "Sahâbenin ihtilafı, bazı insanların "İhtilafta genişlik vardır" dediği gibi değildir. Hayır, böyle değildir. Aksine ihtilafın bir kısmı yanlış, bir kısmı ise doğrudur."2
Eşheb de şöyle demiştir : "İmam Malik'e, ashabtan sika ravinin rivayet ettiği hadisi alan kimse hakkında, bu alışında onun için genişlik görüyor musun ?" diye soruldu.
İmam Malik şu cevabı verdi : "Allah'a yemin ederim ki, doğruyu bulmadıkça, hayır. Doğru ise ancak tektir. Farklı iki görüşün her ikisi de nasıl doğru olacak ?! Hayır ! Doğru, ancak bir tanedir."3
İmam Şafiî'nin izleyicilerinden Müzenî de şöyle diyor : "Allah Rasûlü'nün sahâbîleri, ihtilafa düşmüşler ve birbirlerinin hatalarını dile getirerek, görüşlerini tenkid etmişlerdir. Onların hepsinin görüşleri doğru olsaydı, bu şekilde davranmazlardı. Ömer (r.a.), Übey b. Ka'b ile İbn Mes'ûd'un tek elbiseyle namaz kılma hususunda ihtilafa düşmelerine öfkelenmiştir. Übey şöyle diyordu : "Tek elbiseyle namaz kılmak güzeldir." Buna karşılık İbn Mes'ûd şöyle diyordu : "Bu, elbise az bulunurken böyledir." Bunun üzerine Ömer kızarak dışarı çıkar ve şöyle der : "Allah Rasûlü'nün sahâbesinden görüşlerine itibar edilen iki kişi ihtilafa düştü. Übey doğru söylemiş; İbn Mes'ûd ise, doğruya ulaşamamıştır. Fakat ben bundan sonra bu konuda birinin daha ihtilaf ettiğini duyarsam, ona yapacağımı biliyorum."4
İmam Müzenî şöyle diyor : "İhtilafı caiz gören ve bir konuda içtihat eden iki âlimden birinin helâl, diğerinin de haram dediği durumda her ikisinin de içtihadında doğruyu bulduğunu iddia eden kişiye şöyle cevap verilir : "Bunu sen Kitap ve Sünnet'e dayanarak mı yoksa kıyas yaparak mı söylüyorsun ?" Şayet "Kitap ve Sünnet'e dayanarak söylüyorum." derse, ona şöyle denilir : "Kitap, ihtilafı yasakladığı hâlde sen bunu Kitap ve Sünnet'e dayanarak nasıl söyleyebilirsin ? Şayet "Kıyasa dayanarak söyledim." derse, bu kez ona şöyle denilir : "Kitap ve Sünnet, ihtilafı yasakladığı hâlde sen ihtilafın caiz olmasını Kitap ve Sünnet'e nasıl kıyas edersin ? Âlim bir yana, akıllı hiçbir insan bunu doğru bulmaz."5
1 Bkz. İbn Hazm, “el-İhkâm”; Dehlevî, “Hüccetullâh’il-bâliğa” ya da bu konuya dair kaleme aldığı kitabı “Ikdü’l-cîd fî ahkâmi’l-içtihâd ve’t-taklîd”.
Paz 28 Ekim 2012, 12:04
Konu: Ümmetin İhtilafı Rahmet midir? 
Salı 01 Ara. 2009, 21:26